विशेष: RSS ची प्रार्थना ‘नमस्ते सदा वत्सले मातृभूमे’ कोणी लिहिली वाचा!

पुणे : राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ (राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघ), ज्याला RSS म्हणूनही ओळखले जाते, ही भारताची हिंदू राष्ट्रवादी, निमलष्करी, स्वयंसेवक संघटना आहे. केशव बळीराम हेडगेवार (के. बी. हेडगेवार) यांनी 27 सप्टेंबर 1925 रोजी विजयादशमीच्या मुहूर्तावर या संस्थेची स्थापना केली होती, ज्याचे जगातील सर्वात मोठी स्वयंसेवी संस्था म्हणून वर्णन करण्यात आले आहे. याशिवाय ही संघटना देशातील सध्याचा सर्वात मोठा पक्ष भाजपची मूळ संघटना मानली जाते. स्थापना दिनानिमित्त RSS प्रार्थनेचा इतिहास जाणून घ्या.

राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाच्या शाखांमध्ये नियमितपणे गायल्या जाणाऱ्या प्रार्थनेचाही स्वतःचा इतिहास आहे. संघाच्या स्थापनेनंतर 14 वर्षांनी ठरलेली ही प्रार्थना आता संघाच्या कार्याचा अविभाज्य भागच नाही तर त्याची ओळख बनली आहे. नमस्ते सदा वत्सले ही राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाची प्रार्थना आहे. संपूर्ण प्रार्थना संस्कृतमध्ये आहे. संघाच्या प्रार्थनेची रचना आणि स्वरूप प्रथम फेब्रुवारी १९३९ मध्ये नागपूरजवळ सिंदी येथे झालेल्या सभेत तयार करण्यात आले. 1925 मध्ये सुरू झालेला संघ जसजसा वाढू लागला आणि आपली ओळख विकसित करू लागला, तसतशी अशा प्रार्थनेची गरज भासू लागली, जी संघाच्या उपक्रमांच्या आणि दैनंदिन शाखांच्या सुरुवातीला आणि शेवटी गायली जाऊ शकते.

प्रार्थनेचा निर्णय घेण्यासाठी बैठक झाली. संघाचे मूळ सरसंघचालक डॉ. केशव हेडगेवार, गुरुजी, बाबासाहेब आपटे, बाळासाहेब देवरस, अप्पाजी जोशी, नानासाहेब टालाटुले आदी मान्यवरांचा यात समावेश होता.

सुरुवातीची प्रार्थना कशी होती?

सुरुवातीला तयार केलेली प्रार्थना अर्धी मराठी आणि अर्धी हिंदीत होती. त्यावरून हिंदी आणि मराठीत प्रार्थना करणे योग्य ठरेल का, असा प्रश्न निर्माण झाला, कारण देशात विविध भाषा असलेली राज्ये आहेत.

मग त्याला संस्कृत भाषा देण्याचा निर्णय घेण्यात आला जेणेकरून संपूर्ण देशात प्रार्थना एकाच स्वरूपात आणि एकाच भाषेत करता येईल. नंतर त्याचे संस्कृत भाषेत भाषांतर करून काही दुरुस्त्याही करण्यात आल्या. प्रार्थनेच्या शेवटी हिंदीत ‘भारत माता की जय’ ठेवण्यात आली.

प्रार्थना कोणी लिहीली?

नागपूरच्या नरहरी नारायण भिडे यांनी या प्रार्थनेची रचना आणि संस्कृतमध्ये भाषांतर केले. ते 23 एप्रिल 1940 रोजी पुण्यातील संघ शिक्षा वर्गात यादवराव जोशी यांनी पहिल्यांदा गायले होते. त्याची लय तीच होती ज्यामध्ये ती आजही गायली जाते.

राष्ट्रीय स्वयंसेवक संघाची संपूर्ण प्रार्थना अशी आहे

नमस्ते सदा वत्सले मातृभूमे
त्वया हिन्दुभूमे सुखं वर्धितोऽहम्।
महामंगले पुण्यभूमे त्वदर्थे
पतत्वेष कायो नमस्ते नमस्ते॥

प्रभो शक्तिमन् हिन्दुराष्ट्रांगभूता
इमे सादरं त्वां नमामो वयम्
त्वदीयाय कार्याय बद्धा कटीयम्
शुभामाशिषं देहि तत्पूर्तये।

अजय्यां च विश्वस्य देहीश शक्तिम्
सुशीलं जगद् येन नम्रं भवेत्
श्रुतं चैव यत् कण्टकाकीर्णमार्गम्
स्वयं स्वीकृतं नः सुगंकारयेत्॥

समुत्कर्ष निःश्रेयसस्यैकमुग्रम्
परं साधनं नाम वीरव्रतम्
तदन्तः स्फुरत्वक्षया ध्येयनिष्ठा
हृदन्तः प्रजागर्तु तीव्राऽनिशम्।

विजेत्री च नः संहता कार्यशक्तिर्
विधायास्य धर्मस्य संरक्षणम्
परं वैभवं नेतुमेतत् स्वराष्ट्रम्
समर्था भवत्वाशिषा ते भृशम्॥

॥भारत माता की जय॥