कोण आहेत अप्पासाहेब धर्माधिकारी, ज्यांच्यासाठी उन्हातान्हात जनसमुदाय बसून राहिला, महाराष्ट्रात इतके लोकप्रिय का?
केंद्रीय गृहमंत्री अमित शहा यांनी रविवारी अध्यात्मिक नेते आणि सामाजिक कार्यकर्ते दत्तात्रेय नारायण उर्फ अप्पासाहेब धर्माधिकारी यांना ‘महाराष्ट्र भूषण पुरस्कार’ देऊन सन्मानित केले. रायगड जिल्ह्यातील खारघर परिसरात ३०६ एकरांच्या भव्य मैदानात आयोजित या भव्य सोहळ्यात लाखो धर्माधिकारी अनुयायी सहभागी झाले होते. मात्र, यावेळी उष्णतेच्या लाटेत 11 जणांचा मृत्यू झाला तर दोन डझनहून अधिक लोक रुग्णालयात दाखल आहेत.
मुंबई : व्यसनाधीनता, अंधश्रद्धा आणि हुंडाबळी अशा काही वाईट गोष्टी आहेत, ज्याशिवाय कोणताही समाज मौल्यवान जीवन जगू शकत नाही. त्यांच्या निर्मूलनासाठी भारतातील काही महापुरुषांनी काम केले आहे. अनेक दिवसांपासून ही मालिका पुढे नेणारे ते प्रसिद्धीपासून दूर राहून समाज सुधारण्याच्या प्रक्रियेत मग्न आहेत. आम्ही बोलत आहोत 77 वर्षीय अप्पासाहेब धर्माधिकारी यांच्याबद्दल.
वृक्षारोपण, स्वच्छता, रोजगार, रक्तदान, साक्षरता अभियान, बालसंस्कार अशा साध्या कार्यातूनही आप्पासाहेबांनी एक विलक्षण ओळख निर्माण केली आहे. कडक उन्हात दिग्गज नेत्यांच्या उपस्थितीत त्यांना महाराष्ट्र भूषण प्रदान करण्यात आला तेव्हा त्यांचे लाखो अनुयायी उपस्थित होते.
त्यांनी समाजकार्य केवळ एक कार्य म्हणून केले नाही तर ते आपल्या जीवनाचे उद्दिष्ट मानून त्यांनी स्वत:ला निस्वार्थपणे इतरांसाठी वाहून घेतले हे उघड आहे. १४ मे १९४६ रोजी जन्मलेल्या अप्पासाहेबांचे प्राथमिक व माध्यमिक शिक्षण रायगड जिल्ह्यातील रेवदंडा येथे झाले. लहानपणापासूनच त्यांना कीर्तन, भजन आणि आध्यात्मिक वाचनाची आवड होती. याशिवाय त्यांना पोहणे आणि मैदानी खेळांचीही आवड होती.
समाजसेवेच्या कार्याचा वारसा लाभला
दत्तात्रेय उर्फ अप्पासाहेब यांना समाजसेवेचा वारसा वडील नानासाहेबांकडून मिळाला. त्यांचे वडील नानासाहेब यांनी १९४३ मध्येच त्याची पायाभरणी केली होती. गोरेगाव येथील श्री समर्थ अध्यात्मिक प्रासादिक सेवा समिती अंतर्गत ध्यानधारणेद्वारे लोकांना नशामुक्त करण्याचा प्रयत्न सुरू करण्यात आला. प्रवचनाद्वारे त्यांनी समाजातील लोकांना धर्म, काम आणि मोक्ष याविषयी दीर्घकाळ प्रेरणा दिली. त्यांच्या कार्याची दखल घेऊन त्यांना २००८मध्ये महाराष्ट्र भूषण सन्मानही देण्यात आला आहे. त्यांची ही मोहीम भारतातच नाही तर परदेशातही चालली. गेल्या 30 वर्षांपासून आप्पासाहेब आणि त्यांचा मुलगा सचिन ही परंपरा पुढे नेत आहेत. त्यांची सर्व सेवा शिबिरे अमेरिका, ऑस्ट्रेलिया, सिंगापूर, कतार आणि इतर देशांमध्ये लावण्यात आली आहेत.
जगातील सर्वात मोठे वैद्यकीय शिबिर उभारण्याचा विक्रमही केला.
समाजासाठी काम करण्याची त्यांची समर्पण वृत्ती इतकी होती की काम करत असतानाच जगभर झेंडा फडकवला. 2013 मध्ये डॉ. नानासाहेब धर्माधिकारी फाऊंडेशनच्या बॅनरखाली जगातील सर्वात मोठे वैद्यकीय शिबिर उभारण्याचा विक्रमही नोंदवला गेला, त्याअंतर्गत 1,571 डॉक्टरांच्या चमूने 1,52,000 लोकांवर उपचार करून गिनीज वर्ल्ड रेकॉर्ड तयार केला. अंतर्गत स्वच्छतेसोबतच बाह्य स्वच्छतेचे महत्त्वही त्यांनी अनुयायांना समजावून सांगितले. याचाच परिणाम म्हणून हवामानातील बदल लक्षात घेऊन मोठ्या प्रमाणावर वृक्षारोपण मोहीम राबविण्यात आली, ज्यामध्ये 2015 ते 2021 या कालावधीत 36,61,611 वृक्षांची लागवड करण्यात आली.
या मोहिमेत रस्ते, नाले, समुद्र किनारी यांचीही मोठ्या प्रमाणावर स्वच्छता करण्यात आली. आतापर्यंत 140 स्वच्छता मोहिमांमध्ये 11 हजार टनांहून अधिक कचरा जमा झाला आहे. याशिवाय विहिरींचे पुनरुज्जीवन, गणेशोत्सवादरम्यान सोडल्या जाणाऱ्या फुलांच्या माळांपासून कंपोस्ट खत तयार करून गावात हिरवाई आणण्यासाठी प्रयत्न करण्यातही फाऊंडेशन सक्रिय होते. धार्मिक भावनेने समाजसेवेचे कार्य करण्याची प्रेरणा लाखो अनुयायी त्यांच्याशी जोडली गेली.
लिव्हिंग लिजेंड पुरस्काराने सन्मानित
माणुसकी हा सर्वश्रेष्ठ धर्म मानणारे आप्पासाहेब सांगतात की, मी माझ्या शेवटच्या श्वासापर्यंत मानवसेवेत मग्न राहणार आहे. गावातून कामाला सुरुवात केली. अनेकांनी शहरातून काम करून प्रसिद्ध होण्याचे सुचवले, पण मला वाटले की काम करायचे असेल तर प्रमोशनची काय गरज आहे. प्रत्येकाने अधिकाधिक झाडे लावावीत आणि मुलांप्रमाणे त्यांची काळजी घ्यावी, ही विनंती. त्यांच्या सामाजिक कार्यासाठी आप्पासाहेबांना डी.वाय.पाटील विद्यापीठाने डॉक्टरेट बहाल केली आहे. माजी राज्यपाल विद्यासागर राव यांनी त्यांची राज्याचे स्वच्छता दूत म्हणून नियुक्ती केली. युरोपियन इंटरनॅशनल इन्स्टिट्यूटने त्यांना लिव्हिंग लिजेंड पुरस्काराने सन्मानित केले.
