गणेशोत्सव 2023ः गणेशोत्सवाला लोकोत्सवाचे स्वरुप कसे प्राप्त झाले…

पुणेः गणांवर प्रभुत्व असलेल्या श्री गणेशाची प्रथम पूजा केली जाते. कोणतेही नवीन कार्य सुरू करण्यापूर्वी श्रीगणेशाची पूजा केली जाते आणि त्यानंतर इतर देवी-देवतांची पूजा केली जाते. आणि कोणत्याही विधीपूर्वी भगवान गणेशाची पूजा केली जाते, कारण त्याला सर्व संकटे दूर करणारा विघ्नहर्ता म्हणतात. भगवान श्री गणेशाला शुभाची देवता मानले जाते. आणि लोककल्याण हे त्यांचे उद्दिष्ट आहे. आणि जिथे अशुभ कार्य घडते तिथे श्रीगणेश ते दूर करण्यात पुढाकार घेतात. रिद्धी-सिद्धीचा स्वामी गणेश आहे. आणि त्याच्या कृपेने संपत्ती आणि समृद्धीची कधीही कमतरता नसते. आणि यावर्षी गणेश चतुर्थीचा उत्सव भाद्रपद चतुर्थी 19 सप्टेंबर 2023 रोजी होईल. जिथे गणपतीची स्थापना केली जाईल. शेतकरी गणपतीची पूजा केली जाते आणि हा उत्सव 10 दिवस चालतो.

प्रत्येक महिन्याच्या चतुर्थीला गणेश चतुर्थी व्रत केले जाते. ही तारीख खूप खास आहे. आणि या तिथीचे व्रत केल्यास अनेक फायदे मिळू शकतात.
ज्योतिषशास्त्रात देव, मानव आणि दानव या तीन गणांचे वर्णन आहे. देवलोक, भूलोक आणि दानलोकात गणपती तितकाच पूजनीय आहे. श्री गणेशजी ब्रह्मस्वरूपात असून, त्यांच्या पोटात सर्व काही सामावलेले आहे. आणि हे तिन्ही जग त्याच्या पोटात सामावलेले असल्यामुळे त्याला लंबोदर म्हणतात आणि गणेशजीमध्ये सर्वकाही पचवण्याची क्षमता आहे. लंबोदर असणे म्हणजे त्यांच्या पोटात जे जाते ते तिथून बाहेर पडत नाही. गणेशजी अत्यंत रहस्यमय आहेत, त्यांचे रहस्य कोणीही भेदू शकत नाही.

• गणेशोत्सवाचा इतिहास
देशात गणेश चतुर्थी हा सण मोठ्या थाटामाटात साजरा केला जातो.यामागील श्रद्धा अशी आहे की या दिवशी भगवान श्री गणेशाचे महाराष्ट्रात (सध्याचे दिवस) पाहुणे म्हणून स्वागत करण्यात आले. राजा कार्तिकेयाने त्याचा भाऊ गणेशाला लालबागेत बोलावले. आणि तिथे काही दिवस राहण्याची विनंती केली. श्रीगणेश तितके दिवस तिथे राहिले, तितकेच रिद्धी सिद्धी, त्यांची पत्नी आणि माता लक्ष्मीही तिथेच राहिल्या. लालबागमध्ये गणेशजींच्या वास्तव्यामुळे तो परिसर संपत्ती आणि धान्यांनी भरलेला होता. त्यामुळे कार्तिकेयाने गणेशजींना इतके दिवस लालबागचा राजा मानून त्यांचा आदर केला. आणि ही पूजा गणपती उत्सव म्हणून साजरी केली जाते.

पुढे छत्रपती शिवरायांनी पुण्यात हा उत्सव सुरू केला. छत्रपती शिवाजी महाराजांनी हा सण मोठ्या उत्साहात आणि उत्साहात साजरा केला. या महोत्सवातून त्यांनी लोकांमध्ये जनजागृती केली. यानंतर पेशव्यांनीही गणपती महोत्सवाचा क्रम पुढे नेला. गणेशजी हे त्यांचे कुलदैवत होते, त्यामुळे तेही मोठ्या उत्साहाने गणेशाची पूजा करायचे. पेशव्यांच्या नंतर, हा उत्सव कमकुवत झाला आणि तो केवळ मंदिरे आणि राजघराण्यांपुरता मर्यादित राहिला. यानंतर भाऊसाहेब लक्ष्मण यांनी 1892 मध्ये सार्वजनिक गणपती महोत्सव साजरा करण्यास सुरुवात केली.

स्वातंत्र्याचे प्रणेते लोकमान्य टिळक हे सार्वजनिक गणपती महोत्सवाच्या परंपरेने खूप प्रभावित झाले आणि 1893 मध्ये स्वातंत्र्याचा दिवा लावणाऱ्या ‘केसरी’ मासिकात याला स्थान देण्यात आले. त्यांनी आपल्या ‘केसरी’ मासिकाच्या कार्यालयात त्याची स्थापना केली आणि लोकांना त्याची पूजा करण्याचा आग्रह केला, जेणेकरून जीवनातील, समाजातील आणि राष्ट्रातील अडथळे नष्ट होतात.
त्यांनी श्री गणेशजींना लोकांचे देव असे संबोधले. लोकांनी ते मोठ्या उत्साहाने स्वीकारले, त्यानंतर गणेशोत्सव हे जनआंदोलनाचे माध्यम बनले. त्यांनी या उत्सवाला लोकांशी जोडून स्वातंत्र्य मिळवण्यासाठी जनजागरण करण्याचे माध्यम बनवले आणि त्यात ते यशस्वीही झाले. आजही संपूर्ण महाराष्ट्र हा या उत्सवाचा केंद्रबिंदू आहे आणि हा उत्सव लोकांना जोडण्याचे माध्यम बनला आहे.

• गणेशोत्सवाचे महत्त्व
भाद्रपद चतुर्थीच्या दिवशी गणपती महाराजांच्या स्थापनेपासून ते चतुर्दशीच्या विसर्जनापर्यंत, गणपती जी विविध रूपात संपूर्ण देशात विराजमान असतात. मोदक त्याला प्रिय आहेत, पण गणपतीला अकिंचनचाही मान आहे, म्हणून त्याला दुर्वा, नैवेद्यही तितकेच प्रिय आहेत. गणपती उत्सव माणसांना एका धाग्यात जोडतो.
आपल्या धर्म आणि संस्कृतीचे हे अनोखे सौंदर्यही आहे, जे सर्वांना सोबत घेऊन जाते. श्रावण संपला की पृथ्वीवर हिरवाईचे सौंदर्य पसरते, तेव्हा मूर्तीकाराच्या घरा-अंगणात गणेशमूर्ती आकार घेऊ लागतात. निसर्गाच्या शुभ घोषणेनंतर मंगलमूर्तीच्या स्थापनेची वेळ येणे स्वाभाविक आहे.