अरेरे, दिल्ली बनले सर्वात प्रदूषित शहर, दिल्लीची हवा देशातील सर्वात विषारी
- गाझियाबाद आणि फरिदाबाद नंतर दिल्लीतील सर्वाधिक प्रदूषित हवा
नवी दिल्ली ः राजधानी दिल्ली हे भारतातील सर्वाधिक प्रदूषित शहर ठरले आहे. नॅशनल क्लीन प्रोग्राम (NCAP) ट्रॅकरनुसार, 2019 मध्ये दिल्ली सर्वाधिक प्रदूषित शहरांच्या यादीत तिसर्‍या क्रमांकावर होते, परंतु गेल्या वर्षी ते दुसऱ्या क्रमांकावर पोहोचले. केंद्रीय प्रदूषण नियंत्रण मंडळाकडून दरवर्षी मोजल्या जाणार्‍या पीएम २.५ पातळीवर ही प्रणाली आधारित आहे. 2019 पासून दिल्लीचे वार्षिक PM2.5 पातळी 7.4% ने सुधारली आहे. गाझियाबाद आणि नोएडा या 2019 च्या यादीत राजधानी दिल्लीच्या वर असलेल्या दोन शहरांमध्ये 108 मायक्रोग्रॅम प्रति घनमीटरवरून 99.7 पर्यंत सुधारणा झाली आहे. गाझियाबादच्या पीएम २.५ पातळीत २२.२ टक्के आणि नोएडामध्ये २९.८ टक्के सुधारणा नोंदवण्यात आली आहे. केंद्र सरकारने 2019 मध्ये हा कार्यक्रम सुरू केला. देशाची राजधानी दिल्लीचे प्रदूषण लपलेले नाही. असेच सुरू राहिल्यास दिल्लीच्या हवेत श्वास घेणे कठीण होईल. हवा स्वच्छ करण्याचे चार वर्षांचे उद्दिष्ट दिल्लीला पूर्ण करता आलेले नाही. नॅशनल क्लीन प्रोग्रॅम (NCAP) च्या ट्रॅकरकडून ही माहिती मिळाली आहे.
केंद्र सरकारने सन 2019 मध्ये राष्ट्रीय स्वच्छ कार्यक्रम (NCAP) सुरू केला. 2024 पर्यंत PM10 आणि PM2.5 सह देशभरातील 131 शहरांमध्ये प्रदूषण 20 ते 30 टक्क्यांनी कमी करण्याचे या कार्यक्रमाचे लक्ष्य होते. परंतु ही शहरे सप्टेंबर 2022 पर्यंत राष्ट्रीय वायु गुणवत्ता मानकांची पूर्तता करू शकली नाहीत. त्यानंतर, केंद्राने पुन्हा लक्ष्य सुधारित केले आणि 2026 पर्यंत एनसीएपी अंतर्गत समाविष्ट असलेल्या शहरांमधील वायू प्रदूषणात 40 टक्के घट करण्याचे सुधारित लक्ष्य निर्धारित केले. या कार्यक्रमांतर्गत, वित्त मंत्रालयाने शहरांना 6 हजार 897 कोटी रुपयांचा निधी जारी केला. PM2.5 साठी वार्षिक सरासरी सुरक्षित मर्यादा 40 µg/m³ आहे.
दिल्ली 2022 चे लक्ष्य पूर्ण करू शकली नाही
NCAP ट्रॅकरने 2022 मध्ये हवेच्या गुणवत्तेचा डेटा जारी केला. PM 10 प्रदूषणाच्या बाबतीत गाझियाबाद आणि फरिदाबादनंतर दिल्ली भारतात तिसऱ्या क्रमांकावर आहे. दिल्लीचे सलामा PM10 जे 2022 मध्ये 213 µg/क्यूबिक मीटर नोंदवले गेले. 2017 पासून त्यात केवळ 1.8% ने किरकोळ सुधारणा झाली आहे. गाझियाबादमध्ये PM10 ची सरासरी पातळी 10.3% आणि नोएडामध्ये 2.3% ने सुधारली आहे. PM10 साठी राष्ट्रीय सुरक्षित पातळी 60 µg/m³ आहे.
देशातील टॉप-10 प्रदूषित शहरे कोणती आहेत?
क्लायमेट ट्रेंड्सच्या संचालिका आरती खोसला म्हणाल्या, “ जरी CPSB सुरुवातीपासूनच लक्ष्य पूर्ण करण्यासाठी शहरांबाबत अत्यंत कठोरपणे वागले असले तरी, NCAP च्या 2024 च्या मूळ लक्ष्यापासून आम्ही फक्त एक वर्ष दूर आहोत. अनेक शहरे अजूनही त्यांच्या सुरुवातीच्या लक्ष्यापासून दूर आहेत आणि हे लक्ष्य कठोर नियम आणि उपायांशिवाय पूर्ण होऊ शकत नाही. अहवालानुसार, 2022 मधील टॉप 10 सर्वाधिक प्रदूषित शहरांपैकी बहुतेक भारत-गंगेच्या मैदानात आहेत, जे सूचित करते की या भागात वायू प्रदूषण कमी करण्यासाठी वास्तविक आणि दीर्घकालीन उपाय अधिक चांगले आहेत.
त्यासाठी केलेले उपाय अपुरे ठरले.
रौनक सुतारिया, संस्थापक आणि सीईओ, रेस्पायर लिव्हिंग सायन्सेस म्हणाले, “अधिक धोकादायक PM2.5 प्रदूषकांसाठी, ज्यांचे स्त्रोत PM10 पेक्षा भिन्न आहेत, सुधारणा माफक आहेत. हे दर्शविते की प्रदूषकांचे सूक्ष्म स्रोत कमी करण्यासाठी बरेच काम करणे आवश्यक आहे.
तज्ञ काय म्हणतात?
सेंटर फॉर रिसर्च ऑन एनर्जी अँड क्लीन एअर (CREA) चे विश्लेषक सुनील दहिया म्हणाले, “देश वायू प्रदूषणाचे संकट सोडवण्याच्या दिशेने प्रगती करत आहे, परंतु परिस्थितीच्या गंभीरतेमुळे त्वरित आणि कार्यक्षम आणि पद्धतशीर उपायांची आवश्यकता आहे. भारताला हवेच्या गुणवत्तेच्या व्यवस्थापनासाठी प्रादेशिक उत्सर्जन भार कमी करण्यासारख्या उपायांवर लक्ष केंद्रित करावे लागेल, कारण यामुळे प्रदूषणकारी इंधनाचा वापर आणि स्त्रोत नियंत्रण कमी होईल. IIT कानपूरच्या सिव्हिल इंजिनिअरिंग विभागातील सचिदा एन त्रिपाठी आणि NCAP सुकाणू समितीच्या सदस्या म्हणाल्या, “शहरांनी कणांच्या पातळीत सुधारणा दर्शवली आहे, याचा अर्थ आम्ही योग्य मार्गावर आहोत.” कृती आराखड्याची योग्य अंमलबजावणी करणे आवश्यक आहे.
